महाराष्ट्र राज्याची स्थापना 1 मे 1960 रोजी झाली.
स्थापनेच्या वेळी महाराष्ट्रात 26 जिल्हे, 235 तालुके, 4 प्रशासकीय विभाग होते.
सध्यास्थितीत महाराष्ट्रात 36 जिल्हे, 355 तालुके, 535 शहरे, 43663 खेडी, 6 प्रशासकीय विभाग आहेत.
👉महाराष्ट्रातील 6 प्रशासकीय विभाग:
- कोकण (30746 चौ.किमी): मुंबई, मुंबई उपनगर, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी/सिंधुदुर्ग.
- पुणे/प.महाराष्ट्र (57268 चौ.किमी): पुणे, सातारा, सांगली, सोलापूर, कोल्हापूर.
- नाशिक/खान्देश (574426 चौ.किमी): नाशिक, अहमदनगर, धुळे, जळगाव, नंदुरबार.
- औरंगाबाद/मराठवाडा (64822 चौ.किमी): औरंगाबाद, जालना, बीड, परभणी, हिंगोली, उस्मानाबाद, लातूर, नांदेड.
- अमरावती/प.विदर्भ (46090 चौ.किमी): अमरावती, बुलढाणा, अकोला, यवतमाळ, वाशिम.
- नागपूर/पूर्व.विदर्भ (51336 चौ.किमी): नागपूर, वर्धा, चंद्रपूर, गडचिरोली, भंडारा, गोंदिया.
👉नैसर्गिक सीमा :
- वायव्येस : सातमाळा डोंगररांगा, गाळणा टेकड्या व सातपुडा पर्वतातील अक्राणी टेकड्या.
- उत्तरेस : सातपुडा पर्वतरांगा व त्याचा पूर्वेस गाविलगड टेकड्या.
- ईशान्येस : दरेकासा टेकड्या.
- पूर्वेस : चिरोळी टेकड्या व भामरागड डोंगर.
- दक्षिणेस : हिरण्यकेशी नदी व कोकणातील तेरेखोल नदी.
- पश्चिमेस : अरबी समुद्र.
👉राजकीय सीमा व सरहद्द :
- वायव्येस : गुजरात व दादरा नगर हवेली.
- उत्तरेस : मध्यप्रदेश.
- पूर्वेस : छत्तीसगड.
- आग्नेयेस : आंध्र प्रदेश.
- दक्षिणेस : कर्नाटक व गोवा.
👉राज्य व त्यांना जोडणारे महाराष्ट्रातील जिल्हे :
- गुजरात : पालघर, नाशिक, नंदुरबार, धुळे
- दादर नगर हवेली : ठाणे, नाशिक
- मध्ये प्रदेश : नंदुरबार, धुले, जळगाव, बुलढाणा, अमरावती, नागपुर, भंडारा, गोंदिया
- छत्तीसगड : गोंदिया, गडचिरोली
- आंध्रप्रदेश : गडचिरोली, चंद्रपुर, यवतमाळ, नांदेड
- गोवा : सिंधुदुर्ग
👉महाराष्ट्राचे भारतातील स्थान :
– भारतातील 29 राज्यांपैकी एक.
– भारताच्या मध्यवर्ती भागात .
– महाराष्ट्र राज्य ही उत्तर भारत व दक्षिण भारतात एकत्र आणणारी विशाल भूमी आहे .
1. विस्तार
- अक्षांश : 15° 41’ उत्तर अक्षवृत्त ते 22° 6’ उत्तर अक्षवृत्त.
- रेखांश : 72° 36’ पूर्व रेखांश ते 80° 54’ पूर्व रेखावृत्त.
2. आकार
- व्हीव्हीत्रिकोणाकृती, दक्षिणेस चिंचोळा तर उत्तरेस रुंद.
- पाया – कोकणात व निमुळते टोक विदर्भात.
3. लांबी, रुंदी व क्षेत्रफळ
- लांबी = पूर्व – पश्चिम – 800 किमी.
- रुंदी = दक्षिण – उत्तर – 720 किमी.
- क्षेत्रफळ = 307713 चौ.किमी.
- क्षेत्रफळाच्या द्रुष्टीने भारतात राजस्थान, मध्यप्रदेश नंतर महाराष्ट्रचा 3 रा क्रमांक लागतो.
- महाराष्ट्राने देशाचा 9.36% भाग व्यापला आहे.
- समुद्रकिनारा 720 किमी. लांबीचा आहे.
👉जिल्हे निर्मिती :
- 1 मे 1981 : रत्नागिरीपासून – सिंधुदुर्ग (27 वा जिल्हा)
औरंगाबादपासून – जालना (28 वा जिल्हा) - 16 ऑगस्ट 1982 : उस्मानाबादपासून – लातूर (29 वा जिल्हा),
- 26 ऑगस्ट 1982 : चंद्रपूरपासून – गडचिरोली (30 वा जिल्हा)
- 1990 : मुंबईपासून – मुंबई उपनगर (31 वा जिल्हा)
- 1 जुलै 1998 : धुळेपासून – नंदुरबार (32 वा जिल्हा)
अकोल्यापासून – वाशिम (33 वा जिल्हा) - 1 मे 1999 : परभणीपासून – हिंगोली (34 वा जिल्हा)
भंडारा – गोंदिया (35 वा जिल्हा) - 1 ऑगस्ट 2014 : ठाण्यापासून – पालघर (36 वा जिल्हा)
महाराष्ट्राची प्राकृतिक रचना :
👉महाराष्ट्राच्या प्राकृतिक रचनेचे तीन विभाग
1. कोकण किनारपट्टी :
- स्थान: महराष्ट्र अरबी समुद्र व सह्याद्रि पर्वत यांच्या दरम्यान दक्षिणोत्तर लांब पट्टयास ‘कोकण’ म्हणतात.
- विस्तार: उत्तरेस – दमानगंगा नदीपासून दक्षिणेस – तेरेखोल खाडीपर्यंत. कोकण किनारपट्टी ‘रिया’ प्रकारची आहे.
- लांबी: दक्षिणोत्तर = 720 किमी, रुंदी = सरासरी 30 ते 60 किमी. उत्तर भागात ही रुंदी 90 ते 95 किमी. तर दक्षिण भागात ही रुंदी 40 ते 45 किमी.
- क्षेत्रफळ: 30,394 चौ.किमी.
2. सह्याद्रि पर्वत / पश्चिम घाट :
- स्थान: दख्खनच्या पठाराचा पश्चिमेकडील न खचलेला भाग म्हणजेच सह्याद्रि होय.
- यामुळे सह्याद्रि पश्चिमेकडून अत्यंत उंच व सरल भिंतीसारखा दिसतो.
- पठाराकडून मात्र अत्यंत मंद उताराचा दिसतो.सह्याद्रि पर्वत हा प्राचीन असून या पर्वताची बर्‍याच ठिकाणी झीज झाल्याने कमी – अधिक उंचीची ठिकाणे तयार झाली आहेत. उदा. शिखरे, घाट, डोंगर, उंचीवरील सपाट प्रदेश इ.
3. महाराष्ट्र पठार / दख्खन पठार / देश :
- स्थान: महाराष्ट्र राज्यांपैकी एकूण क्षेत्रफळापैकी 90% क्षेत्र महाराष्ट्र पठाराणे व्यापले आहे.
- लांबी-रुंदी: पूर्व- पश्चिम – 750km. उत्तर- दक्षिण – 700km.
- ऊंची: 450 मीटर– या पठाराची ऊंची पश्चिमेस (600 मी) जास्त व पूर्वेस (300 मी) कमी आहे.
- महाराष्ट्र पठार डोंगर रांगा व नद्या खोर्‍यांनी व्यापले आहे.
- You may like to read this also:
- 👉Maharashtra: Arts & Culture
| महाराष्ट्र के राजकीय प्रतीक (State Symbols of Maharashtra) |
| राजकीय पुष्प |
जरुल (Jarul) |
| राजकीय पक्षी |
हरा कबूतर (Green Pigeon) |
| राजकीय पशु |
भारतीय विशाल गिलहरी (Indian Giant Squirrel) |
| राजकीय वृक्ष |
आम (Mango) |
| राजकीय खेल |
कबड्डी (Kabaddi) |
| राजकीय लोक नृत्य |
तमाशा (Tamasha), लावनी (Lavani) |
| राजकीय गीत |
जय जय महाराष्ट्र माझा, गर्जा महाराष्ट्र माझा |
