यशवंतराव चव्हाण जीवनचरित्र

 यशवंतराव चव्हाण प्रारंभिक जीवन (Early life of Yashwantrao Chavan)

यशवंतराव चव्हाण यांचा जन्म 12 मार्च 1913 रोजी कुणबी-मराठा कुटुंबात महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील देवराष्ट्रे गावात झाला. त्याला तीन भावंडे होती. चव्हाण यांनी लहानपणीच वडील गमावले आणि त्यांचे काका आणि आईने संगोपन केले. त्याच्या आईने त्याला आत्मनिर्भरता आणि देशभक्तीबद्दल शिकवले. लहानपणापासूनच त्यांना भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामाचे आकर्षण होते.

चव्हाण हे भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यात सक्रिय सहभागी होते. कराड येथे 1930 मध्ये शाळकरी मुलगा म्हणून महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील असहकार चळवळीत सहभागी झाल्यामुळे त्यांना दंड ठोठावण्यात आला. 1932 मध्ये त्यांना साताऱ्यात भारतीय ध्वज फडकवल्याबद्दल 18 महिन्यांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा झाली. या काळात ते स्वामी रामानंद भारती, धुलाप्पा भाऊराव नवले, गौरीहर (आप्पासाहेब) सिहासाने, व्ही. एस. पेज आणि गोविंद कृपाराम वाणी यांच्या संपर्कात आले. त्यांची मैत्री कायम राहिली.

1934 मध्ये टिळक हायस्कूल कराड येथून उच्च माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर ते कोल्हापूरच्या राजाराम महाविद्यालयात दाखल झाले. 1938 मध्ये, बी.ए. इतिहास आणि राज्यशास्त्रातील पदवी (बॉम्बे विद्यापीठाने प्रदान केलेली) त्यांनी पुण्याच्या विधी महाविद्यालयात प्रवेश घेतला. 1941 मध्ये कायद्याची पदवी (बॉम्बे विद्यापीठाने प्रदान केलेली एलएलबी) मिळवल्यानंतर त्यांनी कराड येथे गुन्हेगारी वकील म्हणून सराव सुरू केला. 1942 मध्ये त्यांनी सातारा जिल्ह्यातील फलटण येथे वेणूताईंशी लग्न केले, त्यांच्या कुटुंबीयांनी आयोजित केलेल्या सामन्यात.

महाविद्यालयीन काळात चव्हाण अनेक सामाजिक उपक्रमांमध्ये गुंतलेले होते आणि ते काँग्रेस पक्ष आणि जवाहरलाल नेहरू, सरदार पटेल आणि केशवराव जेधे यांच्यासारख्या नेत्यांशी जवळून जोडलेले होते. 1940 मध्ये ते सातारा जिल्हा काँग्रेसचे अध्यक्ष झाले. चव्हाण A.I.C.C च्या मुंबई अधिवेशनात प्रतिनिधींपैकी एक होते. 1942 मध्ये ज्याने भारत सोडण्याची हाक दिली. चळवळीतील सहभागामुळे अटक होण्यापूर्वी तो “भूमिगत” गेला. त्याने सुमारे दोन वर्षे तुरुंगात घालवले आणि केवळ 1944 मध्ये त्याची सुटका झाली.

यशवंतराव चव्हाण करियर (Yashwantrao Chavan career)

यशवंतराव चव्हाण हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात सक्रिय सहभागी होते. 1930 मध्ये महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील असहकार चळवळीत भाग घेतल्याबद्दल त्यांना दंड ठोठावण्यात आला. 26 जानेवारी 1932 रोजी साताऱ्यात भारतीय ध्वज फडकवल्याबद्दल त्यांना 18 महिन्यांच्या कारावासाची शिक्षा सुनावण्यात आली. 1942 च्या एआयसीसीच्या ऐतिहासिक मुंबई अधिवेशनात ते एक प्रतिनिधी होते जेथे भारत छोडोचा नारा देण्यात आला होता आणि या सहभागाच्या परिणामी त्यांना अटक करण्यात आली. . यशवंतरावांची अखेर 1944 मध्ये तुरुंगातून सुटका झाली.

सुरुवातीची राजकीय कारकीर्द (Early political career)

1946 मध्ये ते दक्षिण सातारा मतदारसंघातून आमदार म्हणून निवडून आले. (Yashwantrao chavan information in Marathi) त्याच वर्षी त्यांची मुंबई राज्याच्या गृहमंत्र्यांच्या संसदीय सचिवपदी नियुक्ती झाली. मोरारजी देसाई यांच्या पुढच्या सरकारमध्ये त्यांची नागरी पुरवठा, समाजकल्याण आणि वने मंत्री म्हणून नियुक्ती झाली. 1953 मध्ये, ते नागपूर करारावर स्वाक्षरी करणाऱ्यांपैकी एक होते ज्यांनी महाराष्ट्रातील सर्व क्षेत्रांचा न्याय्य विकास केला.

संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ (United Maharashtra Movement)

यशवंतराव चव्हाण कराड मतदारसंघातून 1957 मध्ये निवडून आले होते. यावेळी ते कॉंग्रेस विधान पक्षाचे नेते म्हणून निवडले गेले आणि द्विभाषिक मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्री झाले. 1957 ते 1960 पर्यंत ते अखिल भारतीय काँग्रेस कार्यकारिणीचे सदस्य म्हणून निवडले गेले. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीला पाठिंबा देऊन ते महाराष्ट्र राज्याचे शिल्पकार होते. यशवंतराव चौहान 1 मे 1960 रोजी महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री झाले.

महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री (The first Chief Minister of Maharashtra)

महाराष्ट्राच्या विकासासाठी चौहान यांचे स्वप्न होते की संपूर्ण राज्यातील औद्योगिक आणि कृषी क्षेत्रांचा समान विकास झाला पाहिजे. सहकारी चळवळीच्या माध्यमातून त्यांनी हे स्वप्न पूर्ण करण्याचा प्रयत्न केला.

मुख्यमंत्री म्हणून त्यांच्या राजवटीत लोकशाही विकेंद्रीकृत संस्था आणि शेतजमीन सीमांकन कायदा संबंधी कायदे पारित करण्यात आले.

केंद्र सरकारमध्ये यशवंतराव चव्हाण यांची भूमिका (The role of Yashwantrao Chavan in the Central Government)

महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री होण्याव्यतिरिक्त, त्यांनी भारत सरकारच्या केंद्र सरकारमध्ये अनेक वेळा कॅबिनेट मंत्री म्हणून काम केले आहे आणि गृह, संरक्षण, वित्त आणि परराष्ट्र मंत्री राहिले आहेत आणि नंतर ते भारताचे उपपंतप्रधान झाले. .

1962 मध्ये भारत-चीन सीमा वादाच्या पार्श्वभूमीवर यशवंतराव चव्हाण यांची भारताचे संरक्षण मंत्री म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. 1962 मध्ये कृष्णा मेनन यांनी संरक्षण मंत्रीपदाचा राजीनामा दिल्यानंतर पंडित नेहरूंनी यशवंतराव चौहान यांना महाराष्ट्रातून केंद्र सरकारकडे बोलावून संरक्षणमंत्रिपदाचा कार्यभार सोपवला. युद्धानंतरच्या नाजूक परिस्थितीला सामोरे जात त्यांनी सशस्त्र दलांच्या सक्षमीकरणासाठी अनेक निर्णय घेतले आणि पंडित नेहरूंनी मिळून चीनशी युद्धबंदी केली. सप्टेंबर 1965 च्या भारत-पाकिस्तान युद्धादरम्यान ते संरक्षण मंत्रीही होते.

पुढील सार्वत्रिक निवडणुकीत यशवंतराव चव्हाण यांची नाशिक लोकसभा मतदारसंघातून खासदार म्हणून बिनविरोध निवड झाली. 14 नोव्हेंबर 1966 रोजी त्यांची देशाचे गृहमंत्री म्हणून नियुक्ती झाली. 26 जून 1970 रोजी त्यांची भारताचे अर्थमंत्री आणि 11 ऑक्टोबर 1974 रोजी परराष्ट्र मंत्री म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. जून 1975 मध्ये भारतात अंतर्गत आणीबाणी जाहीर करण्यात आली आणि त्यानंतरच्या सार्वत्रिक निवडणुकांमध्ये काँग्रेसचा सफाया झाला. (Yashwantrao chavan information in Marathi) नवीन संसदेत यशवंतराव चौहान 1977 मध्ये विरोधी पक्षनेते झाले.

1978-79 मध्ये यशवंतराव चव्हाण यांनी काँग्रेस सोडून देवराज उर्स, कासू ब्रह्मानंद रेड्डी, ए. अँटनी शरद पवार इत्यादींसह काँग्रेस (उर्स) मध्ये सामील झाले. पंतप्रधान चरण सिंह यांच्या मंत्रिमंडळात त्यांची गृहमंत्री आणि उपपंतप्रधान म्हणून नियुक्ती झाली.

काँग्रेसचे विभाजन (Congress split)

बेंगळुरूच्या वार्षिक अधिवेशनात 1978 च्या अखेरीस काँग्रेसचे दोन भाग झाले – काँग्रेस (इंदिरा) आणि काँग्रेस (उर्स). काँग्रेसच्या उर्समध्ये उपस्थित असलेले महत्त्वाचे नेते देवराज उर्स, कासू ब्रह्मानंद रेड्डी, ए. अँटनी, शरद पवार आणि यशवंतराव चौहान. दुसरीकडे, इंदिरा गांधींनी काँग्रेस नावाचा स्वतःचा पक्ष स्थापन केला ज्यात शंकर दयाल शर्मा, उमाशंकर दीक्षित, कमरुद्दीन अली अहमद, श्री सी. सुब्रमण्यम, बॅरिस्टर ए.आर. अंतुले आणि गुलाबराव पाटील यांच्यासारखे नेते सहभागी झाले होते.

यशवंतराव चौहान यांच्या राजकीय कारकिर्दीला मोठा धक्का बसला कारण त्यांनी इंदिरा गांधींपासून वेगळे होण्याचा निर्णय घेतला. काँग्रेस (उर्स) विघटित झाली आणि देवराज उर्स स्वतः जनता पक्षात सामील झाले आणि काँग्रेस (उर्स) चे नाव बदलून भारतीय काँग्रेस (समाजवादी) करण्यात आले.

1980 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत काँग्रेसने संसदेत बहुमत मिळवले आणि इंदिरा गांधींच्या नेतृत्वाखाली सत्तेत परतले. या निवडणुकीत महाराष्ट्रातून खासदार म्हणून निवडून येणारे यशवंतराव चौहान हे एकमेव उमेदवार होते, ते कॉंग्रेसच्या तिकिटावर विजयी झाले. यशवंतराव चौहान 1981 मध्ये काँग्रेस मध्ये परतले आणि 1982 मध्ये त्यांना भारताच्या आठव्या वित्त आयोगाचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त करण्यात आले.

यशवंतराव चौहान यांचे 25 नोव्हेंबर 1984 रोजी दिल्लीत हृदयविकाराच्या झटक्याने निधन झाले. ते 71 वर्षांचे होते. 27 नोव्हेंबर 1984 रोजी कराड येथे त्यांच्यावर संपूर्ण राज्य सन्मानाने अंत्यसंस्कार करण्यात आले.

यशवंतराव चव्हाण साहित्य (Yashwantrao Chavan Literature)

यशवंतराव चव्हाण यांनी साहित्यात रस घेतला. (Yashwantrao chavan information in Marathi) त्यांनी मराठी साहित्य मंडळाची स्थापना केली आणि मराठी साहित्य संमेलनाला पाठिंबा दिला. अनेक कवी, संपादक आणि अनेक मराठी आणि हिंदी लेखकांशी त्यांचा निकटचा संबंध होता. त्यांनी आपले आत्मचरित्र तीन खंडात लिहिण्याची योजना आखली होती. पहिल्या खंडात त्याच्या सातारा जिल्ह्यात घालवलेल्या सुरुवातीच्या वर्षांचा समावेश आहे. त्यांचे जन्मस्थान कृष्णा नदीच्या काठावर असल्याने त्यांनी पहिल्या विभागाला “कृष्ण कथा” असे नाव दिले.

द्विभाषिक मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्री म्हणून, आणि नंतर नव्याने स्थापन झालेल्या महाराष्ट्र राज्यातही त्यांनी आपला संपूर्ण वेळ मुंबईत घालवला, आणि म्हणूनच दुसऱ्या विभागाचे प्रस्तावित नाव, “सागर तीर”. नंतर 1962 मध्ये त्यांना पंडित नेहरूंनी भारताचे संरक्षण मंत्री म्हणून नियुक्त केले. तेव्हापासून ते 1984 मध्ये त्यांच्या मृत्यूपर्यंत दिल्लीत राहिले; म्हणून त्याच्या तिसऱ्या खंडासाठी त्याने “यमुना कथा” हे नाव मांडले. पण दुर्दैवाने फक्त त्याचा पहिला खंड पूर्ण झाला आणि प्रकाशित झाला.

यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान (स्मारक) (Yashwantrao Chavan Pratishthan (Memorial))

यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान (स्मारक) मुंबई येथे 1985 मध्ये स्थापन करण्यात आले होते. या स्मारकाची स्थापना करण्याचा उद्देश त्यांनी समाज, लोकशाही संस्था आणि सामाजिक-राजकीय क्षेत्रात विकास प्रक्रियेसाठी दिलेल्या उत्कृष्ट आणि मौल्यवान योगदानाची कबुली देऊन त्यांची स्मृती जिवंत ठेवणे हा होता. भारताचे जीवन; आणि विशेषतः सामान्य माणसाच्या उन्नतीसाठी नवीन उपक्रम आणि प्रकल्प सुरू करणे; आणि भारतातील सामाजिक – आर्थिक घटकांना बळकट करण्यासाठी स्वातंत्र्य लढ्यातून उद्भवलेल्या त्यांच्या इच्छित कल्पनांना प्रोत्साहन देणे.

1989 मध्ये महाराष्ट्रात ‘यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ’ नावाचे मुक्त विद्यापीठ स्थापन झाले.